Bí Ẩn Nghi Lễ H'Mông Trắng: Hành Trình Vào Thế Giới Tâm Linh

Trong dãy núi đá tai mèo phía Bắc Việt Nam, những cộng đồng người H'Mông Trắng vẫn gìn giữ hệ thống nghi lễ tâm linh khiến giới nghiên cứu phải kinh ngạc. Tại bản Tả Sử Choáng (huyện Mèo Vạc, Hà Giang), cụ già Lý Thị Dua năm nay 82 tuổi vẫn thực hiện nghi thức "cúng ma xó" mỗi dịp trăng tròn bằng chiếc chuông đồng truyền 18 đời.

Hệ thống nghi thức của người H'Mông Trắng phân thành 3 cấp độ: giải hạn (cho cá nhân), cúng bản (cho cộng đồng) và đại lễ (7 năm/lần). Điều đặc biệt nằm ở vật dụng nghi lễ - bộ "cửu khí" gồm trống da trâu, chuông thau, vòng bạc khắc chữ Nôm H'Mông cùng 6 loại lá rừng hiếm chỉ mọc ở độ cao 1.200m. Nghệ nhân Sùng A Chứa tiết lộ: "Muốn hái lá đúng giờ Ngọ ngày Dần, phải dùng răng cắn cuống chứ không được chạm sắt".

Gần đây, các nhà nhân chủng học phát hiện 12 điệu múa thiêng kết hợp giữa động tác trồng ngô và mô phỏng thú rừng. Điệu "múa chim Ưng" yêu cầu người nhảy phải xoay 33 vòng liên tục trong tiếng chuông dồn dập, tượng trưng cho chu kỳ mặt trăng. Năm 2019, lễ hội Gầu Tào tại xã Sủng Là trở thành hiện tượng khi 7 thanh niên dùng kỹ thuật mapping 3D tái hiện truyền thuyết "Bà Chúa Bếp" trên vách núi.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là việc bảo tồn tri thức bản địa. Chỉ còn 3 người cao tuổi tại huyện Đồng Văn thuộc lòng 72 bài khấn bằng tiếng H'Mông cổ. Dự án số hóa của Đại học Văn hóa Hà Nội đã ghi hình 500GB tư liệu, trong đó có cả kỹ thuật "thổi sáp ong đọc vị" để chẩn đoán bệnh.

Kỳ lạ nhất là hiện tượng "hôn mê nghi lễ" - trạng thái thôi miên tập thể khi thầy mo sử dụng điệu hát Then đặc biệt. Giáo sư Nguyễn Thị Lan từng chứng kiến 20 thanh niên ngất xỉu đồng loạt rồi tự vẽ được hình thần núi lên vải lanh bằng mực nghệ. Hiện tượng này đang được Viện Nghiên cứu Tâm thức Con người (Hà Nội) phân tích dưới góc độ khoa học thần kinh.

Dù đối mặt với nhiều thử thách, những nghi lễ H'Mông Trắng vẫn tỏa sáng như viên ngọc văn hóa giữa đại ngàn. Chúng không chỉ là di sản mà còn là chìa khóa giúp giải mã hệ thống tri thức bản địa độc đáo, nơi tín ngưỡng dân gian và triết lý sinh tồn hòa quyện thành một thể thống nhất.