Bí Ẩn Về Tục Thờ Tộc Trong Bạch Thuật Cổ Truyền Việt Nam

Trong những ngôi làng cổ ven sông Mã thuộc tỉnh Thanh Hóa, các bậc cao niên vẫn thường kể về nghi thức "Thờ Tộc Bạch Y" - tập tục kết nối giữa con người với thế giới tâm linh thông qua biểu tượng động vật thiêng. Khác với hình ảnh phù thủy đen trong truyền thuyết phương Tây, các pháp sư Bạch thuật Việt sử dụng lá ngải trắng và bài ca cổ để giải trừ tà khí, đồng thời duy trì mối quan hệ hòa hợp giữa các dòng họ.

Theo nghiên cứu của tiến sĩ dân tộc học Nguyễn Thị Lan Hương (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội), tục thờ vật tổ xuất hiện từ thời kỳ Hùng Vương với 3 dạng thức chính: sinh vật có thực (như trâu, rắn), sinh vật huyền thoại (long - lân - quy - phụng) và vật thể tự nhiên (núi đá, cây cổ thụ). Điểm đặc biệt nằm ở cách các thầy mo Nghệ An kết hợp hình tượng này với kỹ thuật "trừ tà bằng ánh sáng" - dùng gương đồng phản chiếu mặt trời để tạo thành "vòng hào quang bảo hộ".

Trong buổi lễ "Mở cửa rừng thiêng" diễn ra hàng năm tại xã Mường Lát (Thanh Hóa), nghi thức chính bao gồm 7 bước chuẩn bị và 3 giai đoạn hành lễ. Người chủ trì phải đeo vòng tay làm từ sợi tơ tằm nhuộm nghệ, tay cầm bó lá ngải khô đốt thành khói trắng. Khi tiếng chuông đồng vang lên 9 hồi, các thành viên trong tộc sẽ đồng thanh đọc bài khấn bằng ngôn ngữ Mường cổ, nội dung đề cập đến sự tích "Con Hạc trắng dẫn đường" - biểu tượng cho sự thuần khiết trong Bạch thuật.

Công trình điền dã năm 2019 của nhóm nghiên cứu Đại học Huế đã ghi nhận hiện tượng thú vị: Những gia đình duy trì tục thờ tộc thường có tỷ lệ mâu thuẫn nội bộ thấp hơn 62% so với nhóm không thực hành. Giáo sư Trần Văn Quảng giải thích: "Việc cùng nhau chuẩn bị lễ vật và nghe kể sử thi gia tộc giúp củng cố tính cố kết cộng đồng. Đặc biệt, nghi thức dùng nước ngải tẩy uế còn mang ý nghĩa trị liệu tâm lý sâu sắc".

Tuy nhiên, tập quán này đang đối mặt với nhiều thách thức. Tại buổi tọa đàm "Bảo tồn di sản phi vật thể" tổ chức tháng 4/2023, nghệ nhân Lô Văn Sinh (78 tuổi) chia sẻ: "Giới trẻ ngày nay thích học tiếng Anh hơn ngôn ngữ tộc người. Có thanh niên còn hỏi tôi tại sao không dùng đèn LED thay cho đuốc lau". Dù vậy, một số bạn trẻ như em Lương Thị Mai (sinh năm 2001) ở Nghệ An vẫn quyết tâm học cách thêu hoa văn tộc trống trên váy trắng - kỹ thuật vốn chỉ truyền cho con gái trong dòng họ.

Những phát hiện khảo cổ gần đây tại hang động Nà Mèo (Hòa Bình) đã cung cấp bằng chứng mới về nguồn gốc của Bạch thuật. Trong lớp văn hóa thuộc thời kỳ Đông Sơn, các nhà khoa học tìm thấy bộ xương người được chôn cùng 12 mảnh vỏ ốc xếp thành hình rắn cuộn - biểu tượng cho sự khôn ngoan trong hệ thống tín ngưỡng cổ. Phân tích đồng vị carbon cho thấy niên đại vào khoảng 2.300 năm trước, trùng khớp với ghi chép về "thuật dưỡng sinh bằng khí" trong sử thi "Đẻ đất đẻ nước" của người Mường.

Hiện nay, nhiều địa phương đang kết hợp bảo tồn di sản với phát triển du lịch. Làng văn hóa Mường Động (Hà Nam) đã xây dựng chương trình trải nghiệm "Một ngày làm pháp sư Bạch thuật", cho phép du khách học cách bện vòng ngải trắng và tham gia mô phỏng nghi thức cầu mưa. Điều này không chỉ góp phần quảng bá văn hóa mà còn tạo nguồn thu nhập cho các nghệ nhân cao tuổi.