Tục Thả Cá Chép Tiễn Ông Táo Về Trời

Vào dịp cuối năm âm lịch, khắp các ngả đường Việt Nam lại rộn ràng với hình ảnh những gia đình tất bật chuẩn bị nghi lễ tiễn ông Táo. Trong muôn vàn phong tục Tết cổ truyền, tập quán thả cá chép mang đậm nét nhân văn và triết lý sâu xa, trở thành nghi thức không thể thiếu trong văn hóa dân tộc.

Theo quan niệm dân gian, ngày 23 tháng Chạp hằng năm là thời điểm Táo quân cưỡi cá chép hóa rồng bay về thiên đình báo cáo mọi việc dưới trần gian. Cái lý của việc chọn cá chép làm phương tiện không đơn thuần là truyền thuyết. Từ xa xưa, loài cá này được xem như biểu tượng của sự kiên trì vượt vũ môn, đồng thời gắn liền với thủy văn nông nghiệp - yếu tố sống còn của nền văn minh lúa nước.

Nghi thức thả cá thường diễn ra vào sáng sớm hoặc chiều tối, khi khí trời dịu mát. Người dân chuẩn bị kỹ lưỡng từ vài ngày trước: chọn mua cá chép tươi khỏe có màu vàng óng hoặc đỏ thắm, nuôi trong chậu nước sạch. Điều thú vị là nhiều gia đình còn đặt cá dưới bàn thờ qua đêm để "thấm" hương khói linh thiêng. Khi làm lễ, họ thường dùng lá trầu không hoặc cánh hoa hồng thả cùng để tăng tính trang trọng.

Tuy nhiên, tập tục này đang có những biến chuyển đáng suy ngẫm. Ở các thành phố lớn, thay vì tìm đến sông hồ tự nhiên, nhiều người chọn thả cá ở đài phun nước công cộng hoặc thậm chí... bồn cây trang trí. Hiện tượng "thả cá ảo" qua ứng dụng điện thoại cũng xuất hiện, gây tranh cãi về việc bảo tồn giá trị văn hóa. Dù vậy, những người am hiểu vẫn kiên trì cách làm truyền thống, coi đó là dịp giáo dục con cháu về lòng tôn kính tổ tiên.

Cách thức thực hành nghi lễ cũng mang nhiều dị bản thú vị. Tại Hà Nội, người ta thường kết hợp thả cá với việc phóng sinh chim để tăng phúc đức. Ở Huế, các gia đình thường tự nuôi cá từ tháng 10 âm lịch, coi đó như vật phẩm "có tâm". Vùng Tây Nguyên lại có tục dùng cá chép đen - biểu tượng của sức mạnh núi rừng. Những khác biệt này làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa sắc màu.

Gần đây, xu hướng "thả cá sinh thái" đang được khuyến khích. Thay vì dùng túi ni lông đựng cá, nhiều người chuyển sang giỏ mây tre đan. Các chùa chiền còn tổ chức hồ thả chuyên dụng, vừa đảm bảo vệ sinh vừa giúp cá có môi trường sống lâu dài. Đây là minh chứng cho sự hòa hợp giữa truyền thống và nhận thức hiện đại.

Nhìn sâu hơn, tập tục này ẩn chứa triết lý nhân sinh sâu sắc. Hành động thả cá không đơn thuần là nghi lễ tâm linh mà còn thể hiện tinh thần trách nhiệm với môi trường. Cá chép sau khi hoàn thành "sứ mệnh" linh thiêng sẽ trở về với tự nhiên, trở thành sợi dây kết nối giữa con người và vũ trụ. Đó cũng là bài học về sự buông bỏ - buông đi những muộn phiền năm cũ để đón nhận điều mới mẻ.

Trước làn sóng đô thị hóa, việc gìn giữ nghi lễ này càng trở nên ý nghĩa. Nhiều trường học đã đưa vào chương trình ngoại khóa, hướng dẫn học sinh thực hành đúng cách. Các nghệ nhân làng gốm Bát Tràng còn sáng tạo ra mẫu cá chép đất nung thay thế cá thật, vừa bảo vệ môi trường vừa lưu giữ biểu tượng văn hóa.

Tục thả cá chép ông Táo như dòng chảy ngầm âm thầm nuôi dưỡng tâm hồn Việt. Dù xã hội có biến đổi, những giá trị cốt lõi về lòng thành kính, sự hòa hợp với thiên nhiên và ý thức gìn giữ di sản vẫn mãi trường tồn. Mỗi chú cá vàng lặn sâu xuống dòng nước không chỉ chở theo ước nguyện con người mà còn là nhịp cầu nối quá khứ với tương lai.