Khám Phá Bát Quái Chu Dịch Ở Thạch Phương - Hành Trình Văn Hóa Việt

Nằm trong dòng chảy giao thoa văn hóa Việt - Hán, thành phố Thạch Phương thuộc tỉnh Tứ Xuyên từ lâu được xem như "kinh đô dịch học" với di sản nghiên cứu Bát quái Chu Dịch kéo dài hơn 3 thiên niên kỷ. Các học giả Việt Nam những năm gần đây đặc biệt quan tâm đến việc khai thác giá trị thực tiễn của hệ thống triết lý này trong bối cảnh xã hội hiện đại.

Theo ghi chép từ "Đại Việt sử ký toàn thư", tinh hoa Chu Dịch đã du nhập vào nước ta từ thời Lý - Trần thông qua các nhà sứ giả. Tuy nhiên phải đến năm 1997, khi đoàn nghiên cứu của Viện Hán Nôm thực hiện chuyến khảo sát tại di chỉ La Thành thuộc Thạch Phương, những bí ẩn về mối liên hệ giữa thuật toán quẻ dịch và kiến trúc cổ đại mới dần được hé mở. Các chuyên gia phát hiện 8 trụ đá khắc quẻ Càn, Khảm, Cấn, Chấn, Tốn, Ly, Khôn, Đoài được sắp xếp theo nguyên tắc "tiên thiên bát quái" - minh chứng cho trình độ ứng dụng dịch lý vào quy hoạch đô thị từ 2000 năm trước.

Điều thú vị là phương pháp tính toán địa chi - thiên can của các thầy phong thủy Thạch Phương có nhiều điểm tương đồng với thuật "xem ngày giờ" trong dân gian Việt. Trường hợp điển hình là hệ thống lịch pháp kết hợp chu kỳ mặt trăng và chu dịch được phục dựng từ di vật khảo cổ, hiện đang được ứng dụng thử nghiệm trong việc xác định tiết khí nông vụ tại vùng đồng bằng sông Hồng. Tiến sĩ Lê Văn Quang (Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn) nhận định: "Cơ chế vận hành 24 tiết khí thực chất là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa quan sát thiên văn và biến dịch quẻ hào".

Trong lĩnh vực kiến trúc hiện đại, nguyên tắc "dương trạch tam yếu" (ba yếu tố nhà ở tốt) của Chu Dịch đang được các KTS Việt Nam vận dụng sáng tạo. Dự án Ecopark tại Hưng Yên là ví dụ điển hình khi bố trí 8 khối nhà vườn theo thế trận bát quái, kết hợp hệ thống mặt nước uốn lượn tạo thành đồ hình thái cực. Kết quả khảo sát vi khí hậu cho thấy nhiệt độ trong khu vực luôn thấp hơn 2-3°C so với vùng lân cận.

Gần đây nhất, nhóm nghiên cứu liên ngành tại Đại học Bách khoa Hà Nội đã phát triển thuật toán dự đoán biến động thị trường dựa trên nguyên lý "dịch số hóa". Bằng cách mã hóa 64 quẻ dịch thành các chuỗi nhị phân và ứng dụng machine learning, hệ thống này đạt độ chính xác 78% trong việc cảnh báo các đợt điều chỉnh cổ phiếu, mở ra hướng tiếp cận mới cho lĩnh vực fintech.

Tuy nhiên, việc diễn giải Chu Dịch trong bối cảnh đương đại vẫn đặt ra nhiều thách thức. Hiện tượng "thương mại hóa dịch học" thông qua các ứng dụng bói toán trực tuyến đang làm mai một giá trị triết lý sâu sắc của bộ môn này. Giáo sư Trần Đình Hiến cảnh báo: "Cần phân biệt rạch ròi giữa tín ngưỡng dân gian và nghiên cứu khoa học nghiêm túc, tránh để di sản trở thành công cụ mê tín dị đoan".

Những phát hiện khảo cổ mới nhất tại khu mộ cổ Lão Quan Sơn (Thạch Phương) vào tháng 4/2023 tiếp tục cung cấp bằng chứng về hệ thống "dịch toán cổ đại". 23 thẻ tre ghi chép phương pháp tính quẻ bằng xương thú và vỏ sò được xác nhận có niên đại từ thời Tây Hán, đang được các chuyên gia Việt - Trung hợp tác giải mã. Đây có thể là chìa khóa quan trọng giúp lý giải mối quan hệ giữa toán học cổ đại và triết lý biến dịch.

Trước thềm Hội thảo quốc tế về Di sản Chu Dịch dự kiến tổ chức tại Hà Nội vào quý III/2024, giới nghiên cứu Việt Nam đang nỗ lực xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa về các văn bản dịch học cổ. Dự án không chỉ bảo tồn tri thức truyền thống mà còn tạo nền tảng cho những ứng dụng đa ngành trong y học, kiến trúc và quản trị doanh nghiệp, góp phần viết tiếp chương mới cho hành trình hội nhập văn hóa Đông - Tây.