Giấc Mơ Và Những Bí Ẩn Trong Thần Kinh Học

Trong căn phòng thí nghiệm tối om, các nhà khoa học quan sát những đường sóng não nhảy múa trên màn hình EEG. Họ đang giải mã điều kỳ diệu xảy ra khi con người chìm vào giấc ngủ - khoảnh khắc mà bộ não biến thành nhà hát trình diễn những vở kịch đầy màu sắc gọi là giấc mơ. Công trình nghiên cứu mới nhất từ Đại học Stanford tiết lộ: 73% hoạt động thị giác não bộ trong giấc REM mạnh hơn cả khi tỉnh táo.

Giáo sư Nguyễn Thị Hồng Vân, chuyên gia thần kinh học tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, giải thích: "Vùng hải mã - trung tâm lưu trữ ký ức - hoạt động tích cực gấp đôi trong giai đoạn này. Điều này lý giải vì sao đôi khi chúng ta thấy cảnh vật quen thuộc xuất hiện lộn xộn trong mơ". Thí nghiệm với chuột phát hiện ra chúng tái hiện lại lộ trình chạy trong mê cung khi ngủ, chứng minh giấc mơ có liên quan đến quá trình củng cố trí nhớ.

Công nghệ chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI) đã vẽ nên bản đồ não bộ đầy bất ngờ. Khi mơ thấy bay lượn, vùng vận động tiền đình sáng rực như đang thực sự điều khiển cơ thể. Điều nghịch lý là cơ chế ức chế cơ lại ngăn chúng ta cử động theo những hình ảnh đó. Hiện tượng mộng du xảy ra khi cơ chế phòng thủ này gặp trục trặc.

Trong cuốn sách "Giải Mã Cỗ Máy Sáng Tạo Não Bộ", tiến sĩ Lê Minh Đức mô tả: "Giấc mơ chính là phòng thí nghiệm ảo của trí não, nơi các kết nối thần kinh được tự do kết hợp theo những cách thức phi logic". Thống kê từ 2,000 tình nguyện viên cho thấy những người thường xuyên ghi nhật ký giấc mơ có khả năng giải quyết vấn đề sáng tạo hơn 40%.

Khoa học hiện đại còn phát hiện ra hiện tượng "giấc mơ sáng suốt" (lucid dreaming) - khi người mơ nhận thức được mình đang mơ. Các nhà nghiên cứu Nhật Bản đã thiết kế thành công giao diện máy tính đơn giản để giao tiếp với người đang trong trạng thái này thông qua cử động mắt theo mã Morse. Đột phá này mở ra tiềm năng ứng dụng trong trị liệu tâm lý và phục hồi chức năng thần kinh.

Tuy nhiên, bóng ma của những cơn ác mộng vẫn là thách thức với giới khoa học. Nghiên cứu đăng trên Tạp chí Y khoa Lancet phát hiện: Những người thường xuyên gặp ác mộng có mật độ chất xám trong hạch hạnh nhân - trung tâm xử lý sợ hãi - dày đặc bất thường. Phương pháp trị liệu mới bằng sóng theta đang được thử nghiệm để tái lập trình phản ứng cảm xúc với những ký ức đau buồn.

Bí ẩn cuối cùng vẫn là câu hỏi triết học: Tại sao bộ não tiêu tốn 25% năng lượng cơ thể cho những hình ảnh tưởng tượng vô dụng? Giả thuyết tiến hóa mới nhất cho rằng giấc mơ chính là "phòng tập ảo" giúp con người chuẩn bị cho các tình huống nguy hiểm. Phân tích gene từ 54 loài linh trưởng phát hiện: Những loài có chu kỳ REM dài hơn thường có khả năng sinh tồn tốt hơn trong môi trường hoang dã.

Khi công nghệ AI bắt đầu mô phỏng được các mạng lưới thần kinh phức tạp, các nhà khoa học tại MIT đã tạo ra hệ thống có thể dự đoán nội dung giấc mơ với độ chính xác 63% dựa trên hoạt động não. Thành tựu này không chỉ mở ra cánh cửa mới trong nghiên cứu ý thức mà còn đặt ra những câu hỏi đạo đức về quyền riêng tư tư duy.

Trong tương lai gần, liệu pháp điều chỉnh giấc mơ có thể trở thành công cụ đắc lực chữa lành chấn thương tâm lý. Thử nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu tại Bệnh viện Chợ Rẫy cho thấy: Bệnh nhân PTSD được kích thích sóng alpha trong giấc ngủ giảm 70% triệu chứng hoảng loạn sau 3 tháng. Hành trình khám phá vũ trụ nội tại này đang viết nên chương mới cho hiểu biết về bản chất con người.